Ένα αστέρι στον ουρανό…

Παιδί και Πένθος: Πως να μιλήσουμε στο παιδί για το θάνατο.

Ο Τζακ ο μικρός λαγός είναι λυπημένος. Η φίλη του η Λίζα η Γατούλα είναι πολύ λυπημένη. Τόσο μα τόσο λυπημένη. Δε μπορεί να κάνει τίποτα γι αυτό. Η μαμά του του είπε πως η Λίζα «έχασε» το μπαμπά της, που τώρα είναι ένα αστεράκι στον ουρανό.

Ο Τζακ και η Δρ Μπέτη συζητούν για το θάνατο και το πένθος με τη βοήθεια της φίλης τους, Ειρήνης Κλησιάρχη.

«Η συζήτηση του κύκλου της ζωής με τα παιδιά μας είναι πολύ σημαντική. Συχνά μια ιστορία ή μια ταινία μπορεί να μας βοηθήσει να το εξηγήσουμε στα παιδιά μας. Ο Βασιλιάς των Λιονταριών είναι ένα από τα καλύτερα. Ο Mufasa θα ζει πάντα στη μνήμη και τη ζωή του Simba. Όπως και οι εκλιπόντες αγαπημένοι μας»

Dr Ιωάννα Νίξον, ογκολόγος, συγγραφέας και σύμβουλος επαγγελματικής ανάπτυξης και ψυχικής ανθεκτικότητας (executive and resilience coach)

Ως πένθος ορίζεται το συναίσθημα της λύπης και της θλίψης που νιώθει κάποιος μετά από μεγάλη ή σημαντική απώλεια. Σύμφωνα με τους Buckley, McKinley, Tofler, Bartrop (2010), ο θάνατος ενός ή περισσοτέρων αγαπημένων ανθρώπων, είναι από τις πιο στρεσογόνες καταστάσεις που θα βιώσει ένας άνθρωπος κατά τη διάρκεια της ζωής του.

Τα στάδια του πένθους είναι: ΑΡΝΗΣΗ, ΘΥΜΟΣ, ΔΙΑΠΡΑΓΜΑΤΕΥΣΗ, ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ, ΑΠΟΔΟΧΗ.

Τη διαδικασία του πένθους ακολουθούν και τα παιδιά που χάνουν δικά τους πρόσωπα (γονείς, αδέλφια, παππούδες), έχουν τις ίδιες ανάγκες και αντιμετωπίζουν τα ίδια προβλήματα με τους ενήλικες. Πολλές φορές λανθασμένα πιστεύουμε ότι τα παιδιά ξεπερνούν το θάνατο, τη διαδικασία του πένθους και τα προβλήματα πιο γρήγορα είτε γιατί δεν “κατανοούν”, είτε γιατί ξεχνούν. Οι γονείς πολλές φορές επιλέγουν να μη μιλούν για το νεκρό πρόσωπο, περιορίζοντας έτσι τα παιδιά να ρωτήσουν, να εκφράσουν τα συναισθήματά τους, να καταλάβουν την “απώλεια”. Η πραγματικότητα όμως δεν είναι αυτή και τα παιδιά καταπιέζονται.

Η διάρκεια και ο τρόπος έκφρασης του πένθους είναι διαφορετικός σε κάθε παιδί και εξαρτάται από τη στάση των γονέων, το κοινωνικό ή και το πολιτισμικό υπόβαθρο και κυρίως την ηλικία του παιδιού. Διαφορετικά εξωτερικεύει το θάνατο ένα παιδί 5 ετών από ότι ένας έφηβος 15 ετών, επομένως η κατανόηση του θανάτου είναι μια εξελικτική διαδικασία:

• Τα παιδιά ως την ηλικία των 3 ετών δεν αντιλαμβάνονται την έννοια του θανάτου, διαπιστώνουν όμως την “απουσία” και επειδή δεν μπορούν να εκφραστούν, αντιδρούν με προβλήματα στον ύπνο και στο φαγητό.
• Τα παιδιά από 3 εώς 6 ετών, αντιλαμβάνονται το θάνατο ως αποχωρισμό αλλά όχι και τη μονιμότητα της κατάστασης. Κατά τη διάρκεια του πένθους παρουσιάζονται συμπεριφορές παλινδρόμησης (ενούρηση, πιπίλισμα δακτύλου).
• Τα παιδιά από την ηλικία των 10 ετών κατανοούν και τη μονιμότητα, οπότε μπορεί να παρουσιαστούν φοβίες, διαταραχές της διάθεσης και επιθετική συμπεριφορά.
• Οι έφηβοι καταννοούν πλήρως την κατάσταση και μπορεί να συμπαρασταθούν, να απομονωθούν, ή κα να θελήσουν να διαχειριστούν μόνοι τους τα συναισθήματά τους. Κάποιες φορές αντιδρούν κυνικά και παρουσιάζουν άγχος, φαινομενικά αδικαιολόγητο θυμό, μειωμένες σχολικές επιδόσεις, προκλητική συμπεριφορά ή έντονη θλίψη.

ΤΙ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΠΡΟΣΕΧΟΥΜΕ

• Προετοιμάζουμε το παιδί για την ενδεχόμενη απώλεια.
• Η διατήρηση της ψυχραιμίας πιθανά θα καθορίσει το πλαίσιο μέσα στο οποίο τα παιδιά θα βιώσουν το πένθος με ασφάλεια.
• Περνάμε χρόνο με το παιδί (βόλτες, φαγητό) και το ενθαρρύνουμε να εκφραστεί.
• Μην παρασύρεστε σε ερμηνείες, δοξασίες ή αποφυγή της πραγματικότητας.
• Για ένα διάστημα είναι φυσιολογικό τα παιδιά ανάλογα με την ηλικία να παρουσιάζουν προβλήματα στον ύπνο, νυχτερινή ενούρηση, διατροφικές διαταραχές, εφιάλτες.
• Να μην αφήσουμε ανέκφραστο το πένθος.
• Να εξασφαλίσουμε τη “συνέχεια” της ζωής μας με το παιδί και τη σταθερότητα.

ΤΙ ΜΠΟΡΟΥΜΕ ΝΑ ΚΑΝΟΥΜΕ

• Να εξηγήσουμε με απλά λόγια στο παιδί μας τι σημαίνει θάνατος.
• Να του μιλήσουμε για τον κύκλο της ζωής.
• Να ρωτήσουμε το παιδί εάν θέλει να είναι σε κάποια τελετή (κηδεία, ταφή, μνημόσυνο) και να εξηγήσουμε για ποιους λόγους γίνονται οι τελετές.
• Να τους δώσουμε χρόνο.
• Μα διατηρήσουμε τη μνήμη του αγαπημένου προσώπου πχ φωτογραφίες, ιστορίες, ή και να δημιουργήσουμε “ένα κουτί αναμνήσεων”.
• Να συνεχίσουμε να γιορτάζουμε και να χαιρόμαστε τις γιορτές και τα γενέθλια.

Εάν ο καιρός περνά και τα συμπτώματα δεν υποχωρούν, ή αν νιώθουμε ότι δεν ξέρουμε τι να κάνουμε χρειάζεται να ζητήσουμε τη βοήθεια ειδικού.

ΠΟΛΛΕΣ ΦΟΡΕΣ ΜΙΑ ΣΦΙΧΤΗ ΑΓΚΑΛΙΑ ΕΙΝΑΙ ΑΥΤΟ ΠΟΥ ΧΡΕΙΑΖΕΤΑΙ ΤΟ ΠΑΙΔΙ ΜΑΣ

Ειρήνη Κλησιάρχη
Σύμβουλος Ψυχικής Υγείας
Parenting and Family Coach

Επιμέλεια, Dr Ιωάννα Νίξον, ογκολόγος, συγγραφέας και σύμβουλος επαγγελματικής ανάπτυξης και ψυχικής ανθεκτικότητας(executive and resilience coach)
@Ioanna_Nixon
jackndrbetty.com
linkedin.com/in/ioanna-fragkandrea-nixon-b3449516

Εικονογράφηση: Γιώργος και David Νίξον

Πηγές

DSM-IV
www.paidiatros.com
Παπάζογλου, (2006)
www.dikepsy.gr